Ontvang het laatste nieuws over mobiliteit
Bij het aanmelden ga ik akkoord met de algemene voorwaarden opgesteld door &Morgen.
Van geen fiets naar e-bike fan: hoe gewoontes en keuzes samenkomen
Als gedragsadviseur bij &Morgen werk ik, Varsha Beun, dagelijks aan oplossingen om mensen duurzamer te laten reizen. Ik geloof in gedragsverandering als sleutel om mobiliteit slimmer, groener en efficiënter te maken. Maar eerlijk is eerlijk, zelf was ik lange tijd geen voorbeeld. Jarenlang had ik geen fiets en vermeed ik die met opzet. Tot een onverwacht cadeau van mijn oma mijn kijk op fietsen compleet veranderde. Deze persoonlijke ervaring laat zien hoe gewoontes ons gedrag sturen en hoe een klein zetje een groot verschil kan maken.
Waarom ik jarenlang niet fietste
Ik heb jarenlang amper gefietst. Tijdens mijn studententijd had ik er wel een, maar alleen om na een avond stappen thuis te komen. Verder pakte ik liever de bus of trein. Fietsen vond ik onpraktisch en vermoeiend, zeker op de heuvels van Nijmegen. Daarom heb ik mijn fiets aan mijn verloofde gegeven, zodat hij (als de ‘door weer en wind fietser’ die hij is) wel op de fiets naar het werk kon reizen.
Best gek misschien, als je bedenkt dat ik werk als adviseur in duurzame mobiliteit. Maar juist daarom snap ik heel goed waarom mensen de fiets links laten liggen. Het model van gepland gedrag (Ajzen) verklaart dit goed: je gedrag wordt beïnvloed door je houding, sociale normen en de mate waarin je denkt controle te hebben over de situatie. Mijn houding tegenover fietsen was negatief, de sociale norm in mijn omgeving was het OV en ik voelde me fysiek niet in staat om comfortabel te fietsen. Geen wonder dat ik koos voor andere opties.
Hoe een e-bike mijn gedrag veranderde
Tot een paar weken geleden. Mijn oma gaf haar elektrische fiets aan mij, omdat zij zich niet meer prettig voelt op de fiets in het verkeer. Dat bleek een onverwachte gamechanger. Voor het eerst in jaren fiets ik weer en merk ik hoeveel makkelijker het is geworden. Lange afstanden, zware tassen, bruggen? Geen probleem meer.
Hier speelt nudging een rol: mijn oma creëerde zonder het te weten een positieve duw in de goede richting door de e-bike aan mij te geven. Door deze ‘trigger’ werd fietsen ineens haalbaar en aantrekkelijk. De fysieke drempels verdwenen, en mijn houding ten opzichte van fietsen veranderde vrijwel direct.
Waarom mijn auto blijft staan
Sinds kort heb ik ook een auto. Het leek me handig voor momenten waarop de fiets of trein niet uitkomt. Maar wat blijkt? De auto blijft meestal stil staan. Naar de supermarkt, de bioscoop, of naar kantoor – ik pak de fiets of trein. De auto voelt meer als een plan B voor uitzonderingen, in plaats van mijn eerste keuze.
Hier komt het gewoontemodel van Verplanken en Wood naar voren. Mijn routines – lopen/fietsen en met de trein reizen – zijn diep ingesleten. Nieuwe keuzes, zoals de auto, doorbreken deze gewoonten niet zomaar. Gewoontes worden gevormd door herhaling en gemak. De auto past niet in mijn dagelijkse structuur, terwijl lopen en de trein dat al jaren doen. Dit verklaart waarom ik blijf kiezen voor de opties die ik al ken.
De kracht van gewoontes en gedrag
Gedrag veranderen is complex. Zelfs als er nieuwe mogelijkheden zijn, blijven we vaak vasthouden aan wat vertrouwd voelt. Het COM-B-model (Michie et al.) helpt om dit te begrijpen. Dit model laat zien dat gedrag ontstaat uit een combinatie van capaciteit, motivatie en gelegenheid. Voor de e-bike werden mijn fysieke capaciteiten vergroot (minder inspanning), en dat motiveerde mij om het te proberen. Maar voor de auto ontbreekt motivatie, omdat ik de noodzaak niet voel.
Wat ik hiervan leer
Wat mijn auto betreft, deze zal niet lang meer stilstaan. Er moet namelijk een kerstboom gekocht worden en deze krijg ik niet mee in mijn fietstas. Tot die tijd blijf ik fietsen, want het voelt logisch en comfortabel in mijn huidige routine.
Gedrag veranderen vraagt niet alleen om nieuwe opties, maar ook om inzichten in hoe gewoontes en motivaties werken. Kleine duwtjes, zoals mijn oma’s e-bike, kunnen grote veranderingen in gang zetten. Soms is dat genoeg om van gedragsexpert een ervaringsdeskundige te worden.